Η Αθήνα δεν πάει παραπέρα

• Τι σηματοδοτεί η τοποθέτηση του αντιπρύτανη του ΕΜΠ κ. Ι. Πολύζου στην προεδρία του Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου

• Περιορισμό στην επέκταση της πόλης και επιστροφή στις κεντρικές της περιοχές προκρίνει η νέα διοίκηση

ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΧΕΚΙΜΟΓΛΟΥ | ΤΟ ΒΗΜΑ, Κυριακή 10 Ιανουαρίου 2010

ΕΠΕΚΤΑΣΕΙΣ τέλος- Επιστροφή στο κέντρο! Αυτό σηματοδοτεί- τουλάχιστον στο συμβολικό επίπεδο- η τοποθέτηση του αντιπρύτανη του ΕΜΠ και καθηγητή του Τμήματος Αρχιτεκτονικής κ. Ι. Πολύζου στην προεδρία του Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας. Σε μια θεαματική στροφή απέναντι σε πρακτικές δεκαετιών που ήθελαν το «τέρας» των Αθηνών να επεκτείνεται προς πάσα κατεύθυνση, η υπουργός Περιβάλλοντος κυρία Τίνα Μπιρμπίλη επιστράτευσε τον ακαδημαϊκό δάσκαλο και ερευνητή που βρισκόταν διαρκώς όλα αυτά τα χρόνια «απέναντι» στην άναρχη πολεοδομική ανάπτυξη της πόλης. Ποιος είναι όμως ο άνθρωπος που καλείται να βάλει τάξη στο πολεοδομικό χάος και να φέρει την ισορροπία στην Αθήνα;

Από τα χέρια του κ. Πολύζου έχουν περάσει... γενεές αρχιτεκτόνων και πολεοδόμων στο ΕΜΠ εδώ και 35 χρόνια, ενώ ο ίδιος έχει ασχοληθεί όσο λίγοι με τη «μαύρη τρύπα» της Αθήνας, δηλαδή τους ελεύθερους χώρους και το ενάλιο μέτωπό της ως επικεφαλής του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος. Με σπουδές Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας στο Παρίσι και στην Τουλούζη, ο αντιπρύτανης του ΕΜΠ έφερε αέρα Ευρώπης στα καθ΄ ημάς, ενώ την περίοδο της επέκτασης των Αθηνών προς τα Μεσόγεια και το Θριάσιο Πεδίο προειδοποιούσε για το επερχόμενο χάος και τόνιζε τα (άκρως αντίθετα από τα αναμενόμενα) συμπεράσματα της διεθνούς εμπειρίας.

Οι «σοσιαλιστικές» αναπλάσεις

Οι φοιτητές του ακόμη τον μνημονεύουν να αναφέρεται στα «σοσιαλιστικά» παραδείγματα αστικών αναπλάσεων όπως της Μπρυζ, του Λέιντεν, της πρωτοπόρου Μπολόνια και του αναρχικού Κρόιτζμπεργκ και να στηλιτεύει την παραχώρηση του πολεοδομείν στην ιδιωτική πρωτοβουλία. «Σαφέστατα θα στραφούμε προς τον περιορισμό των επεκτάσεων της πόλης, αντιπροτείνοντας την επιστροφή στις κεντρικές, προβληματικές περιοχές» σημειώνει, μιλώντας προς «Το Βήμα» ο κ. Πολύζος. «Χρειάζονται ολοκληρωμένες επεμβάσεις μέσα στην πόληώστε να αντιμετωπιστούν τα αρχόμενα φαινόμενα γκετοποίησης, τα οποία έχουμε αμελήσει να δούμε, πριν να είναι πολύ αργά. Επίσης χρειάζεται παρέμβαση ώστε να συγκρατηθεί η αναλογία των πληθυσμών στις περιοχές της πόλης» συμπληρώνει ο πρόεδρος του ΟΡΣΑ. Οπως σημειώνει, ένα από τα μεγαλύτερα στοιχήματα που θα κληθεί να αντιμετωπίσει είναι το άνοιγμα του παράκτιου μετώπου της Αθήνας, με το οποίο ασχολείται εδώ και δεκαετίες.

Σύμφωνα με τον κ. Πολύζο, ο ΟΡΣΑ θα έχει ετοιμάσει την αναθεώρηση του Ρυθμιστικού Σχεδίου μέσα στο φθινόπωρο του 2010, ενώ νωρίτερα, γύρω στην άνοιξη, η ομάδα εργασίας που έχει συσταθεί από την κυρία Μπιρμπίλη θα παρουσιάσει το σχέδιο δράσης για την Αττική με ορίζοντα το 2014. Αυτές οι δυναμικές αλλαγές σηματοδοτούν - προς στιγμήν θεωρητικά- την πρώτη στροφή από τη λεγόμενη «διάχυτη», στη συμπαγή πόλη, κατά τα πρότυπα της Βαρκελώνης ή άλλων μεσογειακών πόλεων. Οι βασικότεροι λόγοι είναι δύο: ο κίνδυνος της πληθυσμιακής ανατροπής της χώρας (το ρυθμιστικό σχέδιο του 2009 προβλέπει μια Αττική με οκτώ εκατομμύρια κατοίκους), το βαρύ κόστος των επεκτάσεων των υποδομών στα νέα προάστια και η καταδίκη των κεντρικών περιοχών σε παρακμή. Εξίσου σημαντικό κόστος όμως έχουν και οι αναπλάσεις. Πού θα βρεθούν τα χρήματα;

Αν και είναι ιδιαίτερα πρόωρο να επισημανθούν τα χρηματοδοτικά εργαλεία για τις αναπλάσεις στις γειτονιές, τη δημιουργία πάρκων, δικτύων πρασίνου και ποδηλατοδρόμων, αλλά και του ανοίγματος της Αθήνας στη θάλασσα, το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος είχε ήδη προτείνει δύο αλληλένδετα στοιχεία: Την «τράπεζα γης» και το «πράσινο ταμείο». Η πρώτη αφορά τη δέσμευση όλων των αδόμητων δημόσιων χώρων- συμπεριλαμβανομένων αυτών που ανήκουν σε δημοσίους φορείς, όπως τα στρατόπεδα - και την απόδοσή τους στους πολίτες. Το δεύτερο είναι αυτό που θα εγγυηθεί τη συγκέντρωση των απαραίτητων πόρων για την υλοποίηση των εν λόγω δράσεων. Κατά πάσα, δηλαδή, πιθανότητα αυτή θα είναι η γραμμή στην οποία θα κινηθεί το νέο ρυθμιστικό.

Παράλληλα με τον ορισμό του νέου ΔΣ του ΟΡΣΑ, ανακοινώθηκε και η νέα στελέχωση της εταιρείας Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων. Στην προεδρία της ΕΑΧΑ τοποθετήθηκε η μέχρι πρότινος διευθύντριά της κυρία Ντόρα Γαλάνη, ο πρώην τεχνικός διευθυντής κ. Αρ. Ρωμανός, ο υπεύθυνος αστικού σχεδιασμού του ΟΡΣΑ κ. Θ. Ψυχογιός και η προϊσταμένη της Διεύθυνσης Ειδικών Εργων Αναβάθμισης Περιοχών κυρία Παναγιώτα Καπερόνη. Ακόμη, εκ μέρους του υπουργείου Πολιτισμού ορίστηκαν οι αρχαιολόγοι, κυρίες Ευτυχία Λυγκούρη και Νικολέτα Βαλάκου και η αρχιτέκτων Ελίνα Δάλλα. ? Το ανεκπλήρωτο έργο
Η επικράτηση των μηχανικών έναντι των αρχαιολόγων στην ΕΑΧΑ προδίδει και τις κατευθύνσεις που αναμένεται να εφαρμοστούν και που παρουσίασαν στις προγραμματικές τους δηλώσεις οι δύο αρμόδιοι υπουργοί, δηλαδή η κυρία Μπιρμπίλη και ο υπουργός Πολιτισμού κ. Π. Γερουλάνος. Πρακτικά, επίκειται η αναβίωση της δεύτερης φάσης της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας, τη μελέτη της οποίας εκπόνησε το 1999 ο καθηγητής Πολεοδομίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. Δ. Οικονόμου.

Το φιλόδοξο master plan για την Αθήνα προέβλεπε περισσότερο πολεοδομικές και λιγότερο αρχαιολογικές παρεμβάσεις, με τη δημιουργία περιπάτων αναψυχής και πεζοδρόμων από το Μετς ως την Ακαδημία Πλάτωνος, από το «Χίλτον» ως το Γκάζι και από το Κουκάκι ως τον Ελαιώνα, την αλλαγή των χρήσεων γης στο κέντρο, εκτεταμένες επεμβάσεις με γκρεμίσματα ορόφων και κτιρίων, αλλά και αισθητικές επεμβάσεις, όπως το ξήλωμα διαφημιστικών πινακίδων κ.ά.

Από το 2004 ως σήμερα η χρηματοδότηση της ΕΑΧΑ μειώθηκε αισθητά, με αποτέλεσμα να υλοποιηθεί ένα πολύ μικρό κομμάτι από τα αρχικά σχέδια, και συγκεκριμένα η ανάπλαση της οδού Μακρυγιάννη, η πλατεία Μοναστηρακίου, η Κορεάτικη Αγορά και οι παρεμβάσεις των οδών Ρόμβης και Κτενά, ενώ περισσότερο από το 50% των συνολικών δράσεων εκκρεμεί.

Σύμμαχοι αναγκαστικά

Η εξέλιξη του προγράμματος δεν μπορεί να συνεχιστεί δίχως τη στενή συνεργασία του ΟΡΣΑ και της ΕΑΧΑ. Το ίδιο το master plan του κ. Οικονόμου εξηγούσε το γιατί: «Θα απαιτηθεί η διάθεση πολύ σημαντικών οικονομικών πόρων- χωρίς να αναμένεται αποδοτικότητα με βάση μια κλασική χρηματοοικονομική ανάλυση κόστους- οφέλους... Μια πολιτική προστασίας και ανάδειξης δεν μπορεί να περιοριστεί σε αρχικές “επενδύσεις”, αλλά συνεπάγεται και υψηλό λειτουργικό κόστος, που πρέπει να γίνει αποδεκτό ως πάγιο στοιχείο της πολιτικής» σημειώνεται. «Ισχυρές όμως πρέπει να είναι οι παρεμβάσεις και με μια άλλη έννοια, μη οικονομική: ότι πρέπει να ανατρέψουν πάγια χαρακτηριστικά της μεταπολεμικής πολεοδομικής πολιτικής και πρακτικής», όπως «η ιδιοποίηση του συνόλου της γαιοπροσόδου από τους ιδιοκτήτες γης, η ανοχή της ιδιοποίησης περιβαλλοντικών πόρων και του κοινόχρηστου χώρου από ιδιώτες και η έντονη αναποτελεσματικότητα του επίσημου σχεδιασμού και των μηχανισμών εφαρμογής του» επισημαίνεται. «Το εγχείρημα είναι εξαιρετικά δύσκολο και με κάθε άλλο παρά εξασφαλισμένη επιτυχία» κατέληγε στο προοίμιό της η μελέτη.

Προτεραιότητες και προκλήσεις

Η ΑΝΟΔΟΣ της θερμοκρασίας στην Αθήνα λόγω των πυρκαϊών του 2007 και του 2009 καθιστά επιτακτική ανάγκη τόσο τη διαφύλαξη του μικροκλίματός της όσο και την επιστροφή στην προηγούμενη κατάσταση. Ως εκ τούτου, προτεραιότητες του κ. Πολύζου δεν θα είναι άλλες παρά η προστασία των τεσσάρων περιαστικών ορεινών όγκων, η ανάδειξη του θαλασσίου μετώπου, η αναβάθμιση όλων των ελεύθερων χώρων του Λεκανοπεδίου και η προστασία της αγροτικής γης της Αττικής. Επίσης, στο «καθηκοντολόγιό του» θα προστεθεί ο συντονισμός με τους δημόσιους φορείς, η στροφή στα μέσα μαζικής μεταφοράς και η δημιουργία μητροπολιτικών πάρκων. Τον αντιπρύτανη του ΕΜΠ θα ενισχύσουν στο διοικητικό συμβούλιο η επί δεκαετίες συνάδελφός του, ομότιμη καθηγήτρια του ΕΜΠ, κυρία Μαρία Μαντουβάλου, η υπεύθυνη πολιτικής του WWF κυρία Θεοδότα Νάντσου και η αρχιτέκτων μηχανικός κυρία Δανάη Αντωνάκου.

Οι προκλήσεις για τον νέο ΔΣ του Ρυθμιστικού είναι πολλές και δυσεπίλυτες. Η πρώτη είναι το ζήτημα της χρηματοδότησης των συγκεκριμένων δράσεων σε μια περίοδο δημοσιονομικής ύφεσης. Η δεύτερη είναι ο συντονισμός των φορέων του Δημοσίου, έργο επίπονο και δύσκολο. Η τρίτη θα είναι οι αντιδράσεις όσων έχουν συμφέρον από την επέκταση της πόλης. Η τέταρτη- που είναι και η πλέον ουσιώδης- είναι η ανάγκη προσαρμογής του κατασκευαστικού κλάδου- της «ατμομηχανής» της οικονομίας- στα νέα δεδομένα και στη στροφή από τα μεγάλα έργα στις αστικές αναπλάσεις.