Monday, June 5, 2017

Ερευνα: Γιατί μας συμβαίνουν αρνητικές συμπτώσεις;

Τύχη ή ατυχία, σύμπτωση ή μοίρα; Υπάρχει, άραγε, κάποιο μυστηριώδες νόημα πίσω από τις παράξενες συμπτώσεις; 
Την 11η Σεπτεμβρίου του 2001, ο τηλεοπτικός παραγωγός Seth MacFarlane χάνει την προγραμματισμένη πτήση «11» των Αμερικανικών Αερογραμμών από το αεροδρόμιο της Βοστόνης. «Τι ανόητο μπλέξιμο», είναι η πρώτη του σκέψη. Ο ατζέντης του φαίνεται πως έχει μπερδέψει την ώρα αναχώρησης. «Τι ανόητο μπλέξιμο», σκέφτονται την ίδια στιγμή και άλλοι “παρΆ ολίγον επιβάτες”∙ κίνηση στους δρόμους, αναπάντεχα εμπόδια, μικρά “τυχαία” γεγονότα φαίνεται να στερούν την πτήση από αρκετούς Αμερικανούς εκείνο το πρωί.

Τύχη ή ατυχία, σύμπτωση ή μοίρα; Υπάρχει, άραγε, κάποιο μυστηριώδες νόημα πίσω απΆ τις παράξενες συμπτώσεις; Τα ίδια αυτά ερωτήματα προσπάθησαν να απαντήσουν ο Seth  και οι υπόλοιποι, όταν  πληροφορήθηκαν πως το αεροπλάνο που έχασαν “κατά τύχη” είναι εκείνο που προσέκρουσε λίγη ώρα αργότερα στους Δίδυμους Πύργους.
Τύχη ή σκοπιμότητα, λοιπόν;  Η απάντηση δεν είναι εύκολη. Το ίδιο αυτό ερώτημα φαίνεται να διχάζει τον σύγχρονο επιστημονικό κόσμο. Υπάρχει, όμως, κάτι μέσα σε όλα αυτά – τα παράδοξα και συχνά παρεξηγήσιμα – που να αξίζει την προσοχή μας; Υπάρχουν παράξενες συμπτώσεις που να έχουν αλλάξει την κατεύθυνση ανθρώπινων ζωών; Υπάρχει νόημα στην πίστη πως “όλα γίνονται για κάποιον λόγο;”. Ή είναι όλα αυτά αβάσιμες πεποιθήσεις και γνωσιακές στρεβλώσεις;
Συγχρονικότητα
Πρώτος ο Carl Jung, ψυχολόγος και μελετητής του παραψυχολογικού, εισήγαγε τον όρο «συγχρονικότητα» την δεκαετία του 1960, στην προσπάθειά του να περιγράψει αυτό που συχνά αποκαλούσε «γεμάτη νόημα σύμπτωση», ή άλλοτε «μη αιτιώδη συνδετική αρχή».  Συνοψίζοντας διάφορους ορισμούς, ως συγχρονικότητα θα μπορούσαμε να ορίσουμε την «σύμπτωση δύο ή περισσοτέρων γεγονότων στο χωροχρόνο, τα οποία δεν μπορούν να εξηγηθούν με σχέσεις αιτίας – αποτελέσματος, παρόλαυτα φαίνεται να διατηρούν έναν μυστηριώδη δεσμό συνάφειας».
Και αν τα παραπάνω φαίνονται αρκετά τεχνικά, στην πράξη η συγχρονικότητα είναι κάτι το συνηθισμένο, όπως φαίνεται να παραδέχεται το 1/3 του (αγγλοσαξονικού κυρίως) πληθυσμού.
Σας έχει συμβεί κάτι από τα παρακάτω, ρωτάνε οι Beitman και συν. (2009) στο ερωτηματολόγιό τους:
  • Να σκέφτεστε ένα γνωστό και να τον συναντάτε τυχαία μετά από λίγο;
  • Να βλέπετε ένα όνειρο και σύντομα  να βγαίνει αληθινό;
  • Να γνωρίζετε κάποιον τυχαία και να σας “ανοίγει πόρτες” σε κάποιον τομέα;
Εάν ναι, τότε ξέρετε από πρώτο χέρι τι είναι η συγχρονικότητα. Πολλές οι εκφάνσεις της λοιπόν. Πάμπολες και οι ερμηνείες της. Ιστορικά, η συγχρονικότητα φαίνεται να παλλινδρομεί ανάμεσα σε δυο άκρα∙ την αποθέωση και την απόρριψη.
  • Κβαντικές προσεγγίσεις προσπαθούν, ενίοτε, να την καταδείξουν ως μια αρχή υπαρκτή. Στα πλαίσια αυτά -προς το παρόν αναπόδεικτες- γενικευμένες μικροκοσμικές θεωρίες, υποθέτουν πως και σε μακροκοσμικά επίπεδα, γεγονότα και καταστάσεις πιθανώς να συνδέονται μυστηριωδώς με δεσμούς ανεξάρτητους από το χωροχρόνο.
  • Από την άλλη πλευρά, ορισμένες παραψυχολογικές προτάσεις, αμφισβητούμενης ερμηνευτικής δεινότητας, φαίνονται να  προσεγγίζουν την συγχρονικότητας ως μια αρχή ικανή να εξηγήσει σωρεία παράδοξων φαινομένων όπως η εξω-αισθητηριακή αντίληψη.
  • Τέλος, οι σύγχρονες θεωρίες πιθανοτήτων την καταρρίπτουν ως απόρροια παρερμήνευσης της τυχαιότητας.
Τι σημαίνουν όμως όλα αυτά στην πράξη;  Εάν οι συμπτώσεις είναι όντως εξηγήσιμες με βάση τον «νόμο των πραγματικά μεγάλων αριθμών», τότε είναι απλά “τυχαίες”. Εάν όμως οι συμπτώσεις, παρότι αιτιακά μη εξηγήσιμες, δεν είναι τυχαίες; Τότε, αλλάζουν πολλά. Όπως επισημαίνει ο W. Braud (2000), διάσημος παραψυχολόγος, πολλές φορές οι συμπτώσεις φαίνεται να υπονοούν πως το σύμπαν είναι τελεολογικό και ευφυές, και πως αλληλεπιδρά με τις ανθρώπινες προσδοκίες.
Έτσι φαίνεται να πιστεύουν και πολλοί άνθρωποι, στην προσπάθειά τους να ερμηνεύσουν προσωπικές εμπειρίες συγχρονικότητας. «Δεν μπορεί να είναι τυχαίο», λένε κάποιοι, «είναι σημάδι από τον Θεό», λένε κάποιοι άλλοι. Και όλα αυτά συνοψίζονται στον όρο «τελεολογικές πεποιθήσεις».
Tελεολογικές πεποιθήσεις
«Η θύελλα στο αεροδρόμιο με έκανε να χάσω την πτήση, και έτσι γνώρισα τον έρωτα της ζωής μου. Είχε κάποια σκοπιμότητα η θύελλα αυτή;»
Την ερώτηση αυτή, μεταξύ άλλων, έθεσαν στα πλαίσια ερευνών οι Svedholm και συν. (2010). Τα αποτελέσματα ήταν μάλλον περίπλοκα. Ανθρωποι με γνώση των συμβατικών αρχών αιτιότητας, φάνηκαν παρόλαυτα να αποδίδουν προθέσεις σε μια σωρεία άψυχων αντικειμένων και γεγονότων. Μα πώς γίνεται να πιστεύουν οι άνθρωποι πως ο Θεός στέλνει σημάδια, πως μια θύελλα ενέχει σκοπιμότητα, πως οι συμπτώσεις φέρουν κάποιο κρυφό μήνυμα; Και όμως! Και μάλιστα, άλλες έρευνες καταδεικνύουν πως τέτοιες αντιλήψεις, μαγικές, υπερφυσικές, δυσειδαιμονικές, συχνά συνδιαμορφώνουν μια ευρύτερη μεταφυσική κοσμοθεωρία.
Πώς συνδέονται, όμως, οι δυο αυτές περιοχές της συγχρονικότητας και τελεολογίας;  Αμεσα, είναι η απάντηση που έδωσε και ο ίδιος ο Jung. Διότι, η ερμηνεία των συμπτώσεων ως “μη τυχαίων”, σηματοδοτεί αυτόματα την τελεολογική νοηματοδότησή τους.

No comments: