Μετά τις φωτιές οι πλημμύρες

▅ Στοιχεία-σοκ δείχνει μελέτη ερευνητών του ΕΜΠ για τις λεκάνες απορροής όλων των ρεμάτων στη Βορειοανατολική Αττική

▅ Σημαντική η απουσία δάσους (ως και 92%) που θα συγκρατούσε τους χειμάρρους - Απειλούνται Μαραθώνας και Ραφήνα

ΚΑΙ ΤΩΡΑ έρχονται οι πλημμύρες...Οι πληγές που άνοιξαν οι πρόσφατες πυρκαϊές στη Βορειοανατολική Αττική δεν έχουν τελειωμό. Περιοχές οι οποίες βρίσκονται υπό ισχυρή οικιστική πίεση έχασαν τον φυσικό τους πλούτο και κινδυνεύουν πλέον να πνιγούν. Μεγάλες εκτάσεις, από το Γραμματικό ως και τη Ραφήνα, θα πλημμυρίσουν με τις πρώτες ραγδαίες βροχοπτώσεις. Και αυτό γιατί οι φωτιές έκαναν στάχτη το δασικό «κάλυμμα» στις λεκάνες απορροής των ρεμάτων με συνέπεια το έδαφος να μην μπορεί να απορροφήσει ούτε... σταγόνα νερού.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα αναμένεται να αντιμετωπίσει η Ραφήνα. Ο Βαλανάρης- ο μεγαλύτερος χείμαρρος που καταλήγει στο ρέμα της Ραφήνας και περνά από το Ντράφι- έχασε το 92% της δασικής του κάλυψης. Μεγάλες απώλειες είχαν και άλλα ρέματα της περιοχής, όπως εκτιμούν οι ειδικοί του Κέντρου Εκτίμησης Φυσικών Κινδύνων και Προληπτικού Σχεδιασμού του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ). Μνήμες από παλαιότερες καταστροφές μπορεί να ξυπνήσει και το ρέμα Βρανά στον Μαραθώνα, σύμφωνα με τα συγκλονιστικά στοιχεία που επεξεργάστηκαν οι ερευνητές του ΕΜΠ και τα οποία παρουσιάζει σήμερα «Το Βήμα».

Oι φωτιές του Αυγούστου οδήγησαν στην αύξηση του πλημμυρικού κινδύνου στις περιοχές από το Γραμματικό ως τη Ραφήνα. Οι επιστήμονες του ΕΜΠ, αφού μελέτησαν τις λεκάνες απορροής όλων των ρεμάτων στη Βορειοανατολική Αττική, υπολόγισαν το ποσοστό του δασικού καλύμματος που χάθηκε στο ορεινό τμήμα κάθε λεκάνης. «Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι εκεί όπου δημιουργείται η επιφανειακή απορροή δεν υπάρχει πια τρόπος συγκράτησής της με αποτέλεσμα οι όγκοι νερού (και οι παροχές) που κατεβαίνουν στα πεδινά να είναι σημαντικά μεγαλύτεροι. Σημαντική είναι και η αύξηση της στερεοπαροχής, δηλαδή της μεταφοράς φερτών υλικών και λάσπης» σημειώνει ο διευθυντής του Κέντρου Εκτίμησης Φυσικών Κινδύνων και Προληπτικού Σχεδιασμού του ΕΜΠ, καθηγητής κ. Γ. Τσακίρης.

Το πρόβλημα με τα ρέματα της περιοχής είναι γνωστό εδώ και χρόνια. Πολλά από αυτά εκβάλλουν στη θάλασσα μέσω κλειστών αγωγών ή μέσα από δαιδαλώδεις διαδρομές οι οποίες διασχίζουν κήπους, αυλές και σπίτια της παράκτιας ζώνης. Η κατάσταση όμως τώρα αναμένεται ότι θα επιδεινωθεί. Ιδιαίτερα στον Μαραθώνα και στη Ραφήνα.

Το ρέμα της Ραφήνας λόγω των καμένων εκτάσεων βόρεια του Πικερμίου και της Παλλήνης δέχθηκε σημαντική επιβάρυνση. Ολα τα ρέματα της Πεντέλης που συμβάλλουν σε αυτό θα αυξήσουν τις παροχές τους, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα του Βαλανάρη, ο οποίος πριν από την πυρκαϊά είχε παροχή (50ετίας) σχεδόν 200 κυβικά μέτρα νερού ανά δευτερόλεπτο. Σήμερα, όπως τονίζει ο κ. Τσακίρης, το 92% της έκτασης της λεκάνης του έχει καεί με αποτέλεσμα τη μεγάλη αύξηση των παροχών του και σημαντική επιπλέον φόρτιση στα κατάντη τμήματα του ρέματος της Ραφήνας που διέρχονται από την πόλη. Για το ρέμα της Ραφήνας έχει ήδη συνταχθεί προμελέτη διευθέτησης. Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανοιχτό ρέμα της Ανατολικής Αττικής με παροχές 50ετίας περί τα 850 με 900 κυβικά μέτρα νερού ανά δευτερόλεπτο.

Με βάση τους υπολογισμούς του Κέντρου Εκτίμησης Φυσικών Κινδύνων και Προληπτικού Σχεδιασμού τα ποσοστά των καμένων εκτάσεων στις λεκάνες απορροής των ρεμάτων της Πεντέλης που εκβάλλουν στο ρέμα Ραφήνας είναι κατά προσέγγιση:

• 37% στο ρέμα Νταού Πεντέλης, 60% στο ρέμα της Αγίας Παρασκευής, 30% στο ρέμα Παλαιού Μύλου, 92% στον Βαλανάρη (μαζί με το μικρότερο ρέμα Δασαμάρι), 43% στο ρέμα της Παλλήνης (μαζί με εκείνα της Βίγλας και της Μαρίζας) και 38% στο ρέμα της Ανθούσας.

Προβλήματα με την αύξηση των παροχών δημιουργούνται και σε άλλα ρέματα της Ανατολικής Αττικής. Τα ρέματα αυτά είναι: Σέχρι, Μακεδονομάχου (Ροκφέλερ), Ρούμελης, Βαζάνα (Νέας Μάρκης), Μαρούγκα, Ζούμπερι, Αγ. Ανδρέα, Ξυλοκέριζα, Μάτι και Βουτζά. Μερικά από αυτά έχασαν σημαντικό τμήμα της δασοκάλυψής τους στην ορεινή ζώνη, με συνέπεια οι παράκτιοι οικισμοί να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο πλημμύρας από ό,τι πριν από τις πυρκαϊές.

Ενα από τα πιο επικίνδυνα ρέματα, το ρέμα Βρανά, το οποίο παρά την κατασκευή τού αντιπλημμυρικού φράγματος είχε κατακλύσει την πεδινή ζώνη του Μαραθώνα με μεγάλες καταστροφές τον Νοέμβριο του 2005, θα γίνει ακόμη πιο απειλητικό, αφού η έκτασή του πάνω από το φράγμα έχει πια καεί. Εκτιμάται ότι η παροχή αιχμής στη θέση του φράγματος θα είναι περίπου 80% μεγαλύτερη.

Η αύξηση της επιφανειακής απορροής των ρεμάτων στη Βορειοανατολική Αττική είναι αναμενόμενη εξαιτίας της εξαφάνισης της βλάστησης. Οπως εξηγούν οι επιστήμονες

Μνήμες από τις πλημμύρες τον Νοέμβριο του 2005 μπορεί να ξυπνήσουν στον Μαραθώνα καθώς, όπως εκτιμούν ερευνητές του ΕΜΠ, μεγάλοι όγκοι νερού δεν θα συγκρατούνται από τη δασική κάλυψη που κάηκε σχεδόν ολοσχερώς στα ορεινά και έτσι τα ρέματα θα είναι ορμητικότερα

του Εργαστηρίου Δασικής Διαχείρισης και Τηλεπισκόπισης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) και του WWF Ελλάς, «οι κόμες των δένδρων και η βλάστηση γενικότερα λειτουργούν ως ένα πρώτο εμπόδιο το οποίο μετριάζει την ορμή του νερού, ενώ παράλληλα απορροφούν και μέρος της ποσότητας που πέφτει. Νερό απορροφά και το ριζικό σύστημα των φυτών, το οποίο επιπλέον επιδρά θετικά και στη διήθηση των κατακρημνισμάτων αφού διασωληνώνει το έδαφος». Οι επιπτώσεις αυτές, σύμφωνα με τους δασολόγους, είναι πιο σημαντικές όσο μεγαλύτερη είναι η αποψίλωση της βλάστησης, όπως συμβαίνει για παράδειγμα στην περίπτωση του φράγματος της Ραπεντώσας, όπου η γύρω βλάστηση έχει ολοσχερώς καεί. Παράλληλα, οι πυρκαϊές επιδρούν έμμεσα αλλά εξίσου σημαντικά στην υδρολογία μιας λεκάνης, αλλάζοντας τη δομή του εδάφους και αυξάνοντας τον ρυθμό διάβρωσης. Αυτά συνδέονται, όπως επισημαίνει ο γενικός διευθυντής του WWF Ελλάς κ. Δ. Καραβέλλας, με αυξημένη πιθανότητα και συχνότητα πλημμυρικών φαινομένων, αλλά και με μείωση του χρόνου που απαιτείται ως το μέγιστο της πλημμυρικής παροχής.

Σύμφωνα με σχετική έκθεση του ΑΠΘ και του WWF, τα μόνα έργα που θα χρειαστούν είναι τα ήπια αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυρικά, όπου και αν αυτό κριθεί αναγκαίο από τους ειδικούς επιστήμονες. Αυτά τα έργα θα πρέπει να πραγματοποιηθούν άμεσα και πριν από τη φύτρωση των πρώτων σπόρων πεύκης - δηλαδή το φθινόπωρο που ακολουθεί. «Τα συγκεκριμένα έργα θα πρέπει να γίνονται αμέσως μετά την πυρκαϊά και πριν από τις πρώτες φθινοπωρινές βροχές, προκειμένου να είναι αποτελεσματικά και να αποφευχθεί η καταστροφή τυχόν νέων σπόρων που έχουν βλαστήσει» αναφέρει ο κ. Καραβέλλας.

Κίνδυνος για ρύπανση των υδάτων

ΑΛΛΑΓΕΣ αναμένονται και στην ποιότητα των υδάτων στις λεκάνες απορροής που επλήγησαν από τις πυρκαϊές. Κυριότερο παράγοντα ρύπανσης, σύμφωνα με τους επιστήμονες, αποτελεί η αύξηση των φερτών υλών αλλά και των διαλυτών υλικών, αποτέλεσμα της διάβρωσης και της καύσης του οργανικού φορτίου του εδάφους.

Ειδικότερα, όταν καίγεται ένα δάσος, ανάλογα με τις θερμοκρασίες που αναπτύσσονται, απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα διοξείδιο του άνθρακα, οξείδια του αζώτου, διοξείδιο του θείου (συνδέεται με την όξινη βροχή), πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες, διοξίνες, τέφρα κ.ά.

«Οι διοξίνες που παράγονται από την καύση απελευθερώνονται στον αέρα αλλά είναι δυσδιάλυτες στο νερό και δεν αποτελούν άμεσο κίνδυνο για τους υδατικούς αποδέκτες, καθώς καθιζάνουν στον πυθμένα. Είναι ανησυχητικό βέβαια ότι μπορεί να παραμείνουν εκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα (10-15 χρόνια)» παρατηρεί ο κ. Καραβέλλας.

Στην τέφρα που παράγεται κατά την καύση συσσωρεύονται πολλά θρεπτικά συστατικά (ενώσεις αζώτου και φωσφόρου) αλλά και επικίνδυνα για την υγεία βαρέα μέταλλα, όπως αρσενικό, κάδμιο, χαλκός και μόλυβδος. Η σύσταση της παραγόμενης τέφρας εξαρτάται άμεσα από την παρουσία φυτικής βιομάζας, διαφόρων ζωικών οργανισμών και διαφόρων άλλων υλικών (π.χ. πλαστικών), χωματερών κτλ. Ο κ. Καραβέλλας σημειώνει ότι η τέφρα μπορεί να διαλυθεί από το νερό της βροχής και να μεταφερθεί στα επιφανειακά νερά ή με τον άνεμο σε άλλες περιοχές.

Η μεταφορά της στα επιφανειακά νερά, ιδιαίτερα στα ποτάμια, στα ρέματα και στις λίμνες, αλλά και σε δεύτερο στάδιο στα υπόγεια, υποβαθμίζει την ποιότητά τους. «Είναι πιθανή και η επιβάρυνση της λίμνης του Μαραθώνα μετά την καταστροφή της ευρύτερης περιοχής τροφοδοσίας της. Η αύξηση των συγκεντρώσεων των προαναφερθέντων στοιχείων θα είναι αναπόφευκτη» τονίζει ο διευθυντής του WWF Ελλάς.

• ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΤΕΕ: «Η “άποψη” ήταν μελέτη»

Ο πρόεδρος του ΤΕΕ κ. Γιάννης Αλαβάνος απαντά στον κ. Ν. Μάργαρη, καθηγητή Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου και διευθυντή της ελληνικής έκδοσης του «Νational Geographic».

«Σε άρθρο του για τις πυρκαϊές στην Αττική, στο “Βήμα” της περασμένης Κυριακής, ο καθηγητής κ.Μάργαρης γράφει και τα εξής: “Ο καθένας έχει άποψη για τι πρέπει να γίνει, όπως ο πρόεδρος του Τεχνικού Επιμελητηρίου που ζητεί να γίνει κάποιος Φορέας, στον οποίο, προφανώς θα είναι και ο ίδιος. Λες και το χάλι με τα αυθαίρετα το δημιούργησα εγώ και όχι αυτοί”. Με αυτόν τον απαξιωτικό τρόπο ο κ.καθηγητής κρίνει μια πρόταση την οποία δεν έχει διαβάσει.

Τον πληροφορώ ότι αυτή η “άποψη του καθενός” είναι μια μελέτη 110 σελίδων που συντάχθηκε σε χρόνο ανύποπτο και ύστερα από πολύμηνη επεξεργασία, με εισηγήσεις εμπείρων στελεχών του ΤΕΕ,του ΔΣΑ, του ΓΕΩΤΕΕ και του ΕΜΠ, με συντονίστρια την κυρία Μίνα Ξηροτύρη. Τον πληροφορώ ακόμη ότι η μελέτη και οι προτάσεις της έτυχαν της αποδοχής και των 12 Φορέων που συντονίζονται από την υπερνομαρχία Αθηνών (Πανεπιστήμια, Πολυτεχνεία, ΤΕΔΚΝΑ, ΓΣΕΕ, ΑΔΕΔΥ κ.λπ). Τον πληροφορώ, τέλος, ότι στον προτεινόμενο Φορέα, αναγκαίο για να μη μετατρέπονται φαινόμενα όπως ο σεισμός, η φωτιά, οι πλημμύρες αυτόματα σε φυσικές καταστροφές, αναγκαίο ακόμη για να υποδηλώσει ότι αλλάζουν οι πολιτικές που ασκούνται, δεν προβλέπεται η συμμετοχή του ΤΕΕ, ώστε με τόση ευκολία να χρεώνεται στον πρόεδρο του Τεχνικού Επιμελητηρίου (έστω και αν είναι ο “καθένας”) το ευτελές κίνητρο του θώκου.

Οσον αφορά το “χάλι με τα αυθαίρετα” ο κ. Μάργαρης εμφανίζεται να αγνοεί ότι υπάρχουν κυβερνήσεις σε αυτόν τον τόπο, να αγνοεί ποιο είναι το συλλογικό συμφέρον του σώματος των Μηχανικών, να αγνοεί τους καθημερινούς αγώνες τους, να αγνοεί, τέλος, τις πράξεις και τις παρεμβάσεις της Διοίκησης του ΤΕΕ, η οποία, μεταξύ άλλων και αδιαφορώντας για το όποιο κόστος, δεν έχει διστάσει να παραπέμψει στο Πειθαρχικό Συμβούλιο συναδέλφους που ενέχονται σε αυθαίρετη δόμηση.

Το ΤΕΕ δεν διεκδικεί το αλάθητο, διεκδικεί απλώς το δικαίωμα να ασκεί τον θεσμικό του ρόλο, που είναι η περιφρούρηση του ελλαδικού χώρου. Γι΄ αυτό ακριβώς το ΤΕΕ μάχεται και δεν σιωπά. Το ΤΕΕ είναι ανοιχτό στον διάλογο και στην κριτική, αρκεί να είναι έντιμη και τεκμηριωμένη.

Ο κ. Μάργαρης είναι ειδικός στα θέματα περιβάλλοντος. Με την ανάλυσή του συμφωνούμε. Προτάσεις όμως δεν είδαμε να διατυπώνει. Και αυτό που έχει ανάγκη ο τόπος είναι προτάσεις από ειδικούς, αποφάσεις και έργα από τα αρμόδια όργανα της πολιτείας. Γιατί αν λείπει το υπόβαθρο της πράξης και της προοπτικής ο καθένας νομιμοποιείται να ξαναθυμηθεί την πολυχρησιμοποιημένη ρήση: “των οικιών ημών εμπιμπραμένων, ημείς άδομεν”».

• ΜΑΧΗ ΤΡΑΤΣΑ | TO BHMA, Κυριακή 6 Σεπτεμβρίου 2009