Οι νόμοι της αγοράς στις περιβαλλοντικές αποφάσεις

• Της AGNES SINAI*

Ανησυχία και εντάσεις συνοδεύουν την προετοιμασία της Συνόδου για το Περιβάλλον του ΟΗΕ στην Κοπεγχάγη. Το διακύβευμα είναι σημαντικό. Το Πρωτόκολλο του Κιότο εξελίχθηκε σύντομα σε μία αγορά εκπομπών άνθρακα προς όφελος των χωρών που ρυπαίνουν. Οικολόγοι και λόμπι προετοιμάζουν τώρα τα όπλα τους.

Σε επίπεδο πρωτοφανές για τα τελευταία οκτακόσιες χιλιάδες χρόνια έχει ανέλθει η παγκόσμια συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα: είναι πλέον 385 μέρη ανά εκατομμύριο (ppm)(1). Η υπερβολή δεν οφείλεται σε φυσικούς κύκλους. Καταναλώνοντας αδιάκοπα τους φυσικούς πόρους, ο άνθρωπος απέκτησε τη δυνατότητα να επηρεάζει την εξέλιξη του πλανήτη: ζούμε στην «Ανθρωπόκαινο» εποχή, όπου η ανθρωπότητα, χάρη στην ικανότητά της να παρεμβαίνει στον κύκλο του κλίματος, αναδείχθηκε άήδη σε γεωλογικό πρωταγωνιστή.

Το Πρωτόκολλο του Κιότο (1997), προϊόν της σχετικής Συνδιάσκεψης, καθορίζει τους όρους των περίπλοκων διαπραγματεύσεων: δεσμεύει τις βιομηχανικές χώρες να μειώσουν, ώς το 2012, τις εκπομπές τους κατά 5,2% σε σχέση με τις αντίστοιχες του 1990. Παρά τους χαμηλούς στόχους, ωστόσο, τα αποτελέσματα είναι αμφιλεγόμενα(2).

Οι εκπομπές των βιομηχανικών χωρών που υπέγραψαν το Πρωτόκολλο αυξήθηκαν κατά 9,9% από το 1990 ώς το 2006, αν εξαιρέσει κανείς τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, με πρώτη τη Ρωσία, στις οποίες οι εκπομπές μειώθηκαν κατά 37%, εξαιτίας της αποβιομηχανοποίησης που προκάλεσε η κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ.

Για την αποφυγή της κατάρρευσης των μηχανισμών του Πρωτοκόλλου, οι χώρες που το έχουν επικυρώσει πρέπει τώρα στη Διεθνή διάσκεψη της Κοπεγχάγης να καταλήξουν σε νέα συμφωνία. Το ζητούμενο είναι οι χώρες που εκπέμπουν τους ρύπους να φθάσουν στις μέγιστες εκπομπές τους το ταχύτερο δυνατόν, ώστε από το 2015 να αρχίσουν να τις μειώνουν.

Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (GIEC) προτείνει μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα κατά 25%-40% από σήμερα έως το 2020 και κατά 85% έως το 2050(3).

Στόχος των διαπραγματεύσεων είναι να συγκεραστούν οι νόμοι της αγοράς και οι περιβαλλοντικές προδιαγραφές. Με την πάροδο του χρόνου, το Πρωτόκολλο του Κιότο απομακρύνθηκε από το πνεύμα της Συνδιάσκεψης και, από πολιτικό εργαλείο του ΟΗΕ για την εφαρμογή των συμφωνημένων, μετατράπηκε σε εμπορικό εργαλείο. Στην αγορά του διοξειδίου, κάθε κράτος έχει δικαίωμα σε μια μέγιστη ποσότητα εκπομπών και οι επιχειρήσεις που εκπέμπουν λιγότερο από το μέγιστο επιτρεπόμενο σε αυτές όριο μπορούν να πουλήσουν τα πλεονάζοντα δικαιώματα εκπομπής.

Η Ευρωπαϊκή Ενωση (Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Εμπορίας Ρύπων, Ιανουάριος 2005) υποχώρησε στις πιέσεις της βαριάς βιομηχανίας, στην οποία εκχώρησε δικαιώματα εκπομπών μεγαλύτερα από τις πραγματικές ανάγκες της. Ετσι, για παράδειγμα, στον όμιλο Arce-lorMittal επιτράπηκε, το 2008, ένα πλεόνασμα εκπομπών κατά 32%, αξίας 536 εκατομμυρίων ευρώ.

Ρύποι με απολύσεις

Στη διετία 2005-2007, μολονότι οι εκπομπές του εν λόγω ομίλου είχαν αυξηθεί, αποκόμισε κέρδη 800 εκατομμυρίων ευρώ από την πώληση μη χρησιμοποιημένων δικαιωμάτων ρύπανσης. Πράγμα που δεν τον εμπόδισε, όμως, να προβεί σε 600 απολύσεις εργατών στις εγκαταστάσεις του στο Σαρλερουά (Βέλγιο).

Επιπλέον, οι επιχειρήσεις έχουν το δικαίωμα αγοράς εκπομπών, αναλαμβάνοντας προγράμματα μείωσης της ρύπανσης σε άλλες περιοχές του κόσμου, αντί να υποχρεώνονται σε μείωση των ρύπων στον τόπο παραγωγής τους.

Σύμφωνα με τη «Δέσμη μέτρων για το κλίμα και την ενέργεια», που υιοθέτησε η Ευρωπαϊκή Ενωση τον Δεκέμβριο του 2008, το 80% των προσπαθειών για μείωση των ρύπων μπορούν να λάβουν χώρα μέσω των Προγραμμάτων Καθαρής Ανάπτυξης (MDP) στις χώρες του Νότου. Η κινεζική κυβέρνηση είχε δίκιο όταν απαιτούσε από τη Δύση τη μείωση των εκπομπών στον τόπο παραγωγής τους κατά 40% έως το 2020. Οι ανόητες αυτές διατάξεις μεταφέρουν σε τρίτες χώρες -αυτές που δεν έχουν πρόσβαση στη διεθνή αγορά ρύπων- το βάρος των πραγματικών μειώσεων.

Στο Πόζναν (Πολωνία), κατά την προηγούμενη σύνοδο του ΟΗΕ για το κλίμα, τον Δεκέμβριο του 2008, οι αμερικανικές περιβαλλοντικές οργανώσεις πανηγύριζαν για τα προγράμματα του νεοεκλεγέντος Μπαράκ Ομπάμα. Απογοητεύθηκαν, όμως. Ο Νόμος για την Καθαρή Ενέργεια (American clean energy and Security Act-ACESA) που εγκρίθηκε με ισχνή πλειοψηφία από τη Βουλή των Αντιπροσώπων δημιουργεί μια τεράστια αγορά ρύπων στην Αμερική.

Οι μεγάλες επιχειρήσεις ενέργειας αποκτούν δικαίωμα εκπομπής απίστευτων ποσοτήτων ρύπων, από τις οποίες θα κληθούν να πληρώσουν μόνο για το 15%, ενώ το υπόλοιπο τους χορηγείται δωρεάν, με αντάλλαγμα τη μείωση έως το 2020 των εκπομπών κατά 17%, σε σχέση με το 2005. Το σύνολο της βιομηχανίας του άνθρακα πέτυχε εξαίρεση έως το 2025.

Δύο χιλιάδες τριακόσιοι σαράντα λομπίστες, που εκπροσωπούν επτακόσιες εβδομήντα επιχειρήσεις, παρακολουθούν τις εξελίξεις από κοντά. Σύμφωνα με τον Ρόμπερτ Σαπίρο, υφυπουργό Εμπορίου επί προεδρίας Κλίντον, «δημιουργείται μια νέα αγορά που θα απορροφήσει δισ. δολάρια σε χρηματιστηριακά προϊόντα της Γουόλ Στριτ, όμοια με τα παράγωγα προϊόντα και τις άλλες χρηματιστηριακές φούσκες. Αν θεσπιστεί αγορά διοξειδίου του άνθρακα, θ' αναπτυχθεί με ταχείς ρυθμούς, γι' αυτό κι η Γουόλ Στριτ πιέζει τους γερουσιαστές να ψηφίσουν το σχέδιο»(4).

Τα πριμ των ρύπων θα είναι η επόμενη φάση αλλά οι υπάρχοντες χρηματοπιστωτικοί κανόνες δεν είναι επαρκείς για τον έλεγχο των αγορών των ρύπων. Η κατάργηση των επιδοτήσεων στις ορυκτές πηγές ενέργειας, το ύψος των οποίων υπερβαίνει τα 300 δισ. δολάρια, θα ήταν πιο αποτελεσματική λύση(5).

Σε αυτή τη συνεχή συναλλαγή για τα δικαιώματα εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα προστίθεται μια νέα οικουμενική πανάκεια: Η παγίδευση του διοξειδίου του άνθρακα που εκπέμπουν οι θερμικοί σταθμοί παραγωγής ενέργειας και αντιστοιχεί στο ένα τέταρτο των παγκόσμιων εκπομπών, το οποίο στη συνέχεια θα διοχετευτεί στον υδροφόρο ορίζοντα, όπου θα παραμείνει ήσυχο για αιώνες.

Η γεωμηχανική αυτή θα αλλάξει τη σύνθεση του εδάφους, επιτρέποντας στις βιομηχανικές χώρες να συνεχίσουν να καταναλώνουν ασύστολα ενέργεια. Στην Κίνα, στη Γαλλία, στις ΗΠΑ, η πανάκριβη αυτή τεχνολογία αντλεί δισεκατομμύρια κρατικών επιδοτήσεων και θα εξαργυρωθεί με τη μορφή δικαιωμάτων εκπομπών στο χρηματιστήριο των ρύπων.

Χωρίς να τρέφουν αυταπάτες, οι χώρες του Νότου ετοίμασαν για την Κοπεγχάγη ένα αντι-σχέδιο κλιματικής συνθήκης(6). Ανήσυχος, ο Ιβο ντε Μπέερ, γενικός γραμματέας της Διάσκεψης για το Κλίμα των Ηνωμένων Εθνών, θέτει τους διαπραγματευτές προ των ευθυνών τους(7): «Ακούω συνεχώς να λένε ότι η δράση για το κλίμα μπορεί να καθυστερήσει, ότι θα μπορέσουμε να επιζήσουμε από την αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά δύο βαθμούς. Είμαι πεπεισμένος ότι αυτή η πολιτική θα οδηγήσει σε παγκόσμια καταστροφή».

(1) (Σ.τ.Μ.) ppm: Μονάδα μέτρησης της ποσότητας μιας ουσίας στον αέρα.

(2) Βλ. Aurelien Bernier, «Faut-il bruler le ptotocole de Kyoto?», «Le Monde diplomatique», Δεκέμβριος 2007.

(3) Intergovernmental Panel on climate Change, Fourth Assessment Report. Cl.imate Change 2007: Synthesis Report. Summary for Policymakers. www.ipcc.ch

(4) Rachel Morris, «Could cap and trade cause another Meldown?», Mother Jones, Σαν Φρανσίσκο, 8 Ιουνίου 2009.

(5) Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP), «Reforming energy Subsidies: Opportunities to contribute to Climate Change Agenda», 2008.

(6) Βλ. Εναλλακτικό σχέδιο συνθήκης που πρότειναν τα νησιά Τουβαλού για τη συνέχεια του Πρωτοκόλλου του Κιότο: http://unfccc.int/files/kyoto_ptotocol/application/pdf/tuvalu200509.pdf και το προσχέδιο του «Πρωτοκόλλου της Κοπεγχάγης» που προτείνει η Κόστα Ρίκα http://unfccc.int/ files/parties_and_observers/parties/application/pdf/060609_nv_costa_rica_proposal.pdf , Ιούνιος 2009.

(7) Συνέντευξη τύπου του Ιβο ντε Μπέερ στις 14 Αυγούστου 2009, Βόνη (Γερμανία) http://unfccc.int/press/items/2794.php

* Δημοσιογράφος.

• Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 6 Δεκεμβρίου 2009