Νέο κλίμα Βορρά-Νότου

Οι εργασίες της διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το κλίμα μπαίνουν στην τελική ευθεία, ενώ αναδεικνύονται οι τεράστιες διαφορές ανάμεσα σε μεγάλους και μικρούς, αναπτυγμένους και αναπτυσσόμενους, σχετικά με τους όρους μιας συμφωνίας που αφορά κυριολεκτικά τη σωτηρία του πλανήτη.

Η αλλαγή του κλίματος δεν είναι ζήτημα τεχνικό ή οικονομικό. Είναι ένα βαθύτατα πολιτικό πρόβλημα, που καλούνται να λύσουν συλλογικά όλες οι κυβερνήσεις, βρίσκοντας τον κατάλληλο τρόπο να επιμερίσουν το απαιτούμενο κόστος και να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους.

Το ζητούμενο είναι να περιοριστούν στο μέγιστο βαθμό οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, που προκαλούν την υπερθέρμανση του πλανήτη, ώστε να περιοριστεί η άνοδος της θερμοκρασίας σε 1 ή το πολύ 2 βαθμούς Κελσίου. Αλλιώς, μια άνοδος πάνω απ' αυτό το όριο θα προκαλούσε φαινόμενα που μόνο εφιαλτικά σενάρια επιστημονικής φαντασίας περιγράφουν.

Οι εκπρόσωποι του μικρού νησιωτικού κράτους Τουβάλου κέρδισαν τις εντυπώσεις, με την απεγνωσμένη έκκληση η διάσκεψη να λάβει δεσμευτικές για όλους αποφάσεις για τις εκπομπές των αερίων. Μαζί τους 41 άλλα νησιωτικά κράτη, που κινδυνεύουν να... εξαφανιστούν από το χάρτη της Γης, αν συνεχιστεί η υπερθέρμανση και ανέβει η στάθμη της θάλασσας.

Στην Κοπεγχάγη συγκρούονται πέρα από τάξεις και συνασπισμούς, ύψιστα γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέροντα, αλλά και τρόποι ανάπτυξης, σε ένα πλαίσιο όπου δεν λείπουν οι επικλήσεις της ιστορίας. Ο αναπτυγμένος Βορράς μόλυνε επί δεκαετίες τον πλανήτη και τώρα ζητά από τον υπανάπτυκτο Νότο να μειώσει τις εκπομπές αερίων, υποστηρίζουν οι «τριτοκοσμικοί».

Ο εκπρόσωπος των ΗΠΑ, με αφοπλιστική αφέλεια -ή κυνισμό;- δηλώνει ότι από τον καιρό της βιομηχανικής επανάστασης ο κόσμος αγνοούσε ότι οι εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αραγε, δεν άκουσε ποτέ ο αμερικανός εκπρόσωπος, τα τελευταία 35 χρόνια, τα οικολογικά κινήματα και χιλιάδες επιστήμονες να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για το μη αναστρέψιμο χαρακτήρα των κλιματικών αλλαγών;

Οι ΗΠΑ, όπως και όλες οι αναπτυγμένες χώρες, θέλουν να αποσείσουν κάθε ευθύνη, ώστε να μην κληθούν να πληρώσουν το λεγόμενο «χρέος του κλίματος».

- Ο εκπρόσωπος της «Ομάδας των 77» που στην πραγματικότητα είναι οι 133 αναπτυσσόμενες χώρες - αντιμετώπισε με σαρκασμό την προτεινόμενη βοήθεια των 10 δισ. δολαρίων μέχρι το 2012. «Οι πλούσιες χώρες», είπε, «βρήκαν 1,1 τρισ. για να σώσουν το χρηματοπιστωτικό σύστημά τους μέσα σε τρεις βδομάδες. Και μας λένε τώρα για δέκα δισ. Ούτε τα φέρετρά μας δεν θα μπορέσουμε να πληρώσουμε»...

• Καινούριες συμμαχίες

Στην Κοπεγχάγη οι συμμαχίες δεν έχουν σχέση με παλαιότερους συνασπισμούς. Αλλωστε τόσο ο καπιταλισμός όσο και ο «υπαρκτός σοσιαλισμός» κατέστρεψαν το περιβάλλον με την χωρίς όρια εκβιομηχάνιση. Τώρα Αμερικανοί και Κινέζοι, αλλά και ρώσοι και άραβες πετρελαιοπαραγωγοί, συνασπίζονται για να μην θιγούν τα υπερκέρδη των βιομηχανιών πετρελαίου.

Ολοι οι μεγάλοι, όμως, διστάζουν γιατί διακυβεύονται πολλά. Στις ΗΠΑ, αντιδρούν η βιομηχανία ορυκτών καυσίμων, η αυτοκινητοβιομηχανία, η χαλυβουργία και άλλοι τομείς δραστηριότητας υψηλών εκπομπών άνθρακα. Η Ευρώπη διεκδικεί να ηγεμονεύσει στη νέα παγκόσμια αγορά τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Η Κίνα τρέμει μήπως επιβληθούν περιβαλλοντικοί δασμοί σε κινεζικά προϊόντα με υψηλό αποτύπωμα άνθρακα. Το ίδιο και άλλες αναπτυσσόμενες οικονομίες, όπως η Ινδία. Η Ρωσία δεν θέλει κανένα περιορισμό στην εξόρυξη ορυκτών καυσίμων, γιατί είναι το κυριότερο όπλο της και οι πετρελαιοεξαγωγικές χώρες του Κόλπου ελπίζουν να περιφρουρήσουν τον πλούτο τους...

Η Κοπεγχάγη μπορεί να καταλήξει σε μια πολιτική συμφωνία και να παραπέμψει για αργότερα την επεξεργασία των νομικών κειμένων. Τα μεγάλα ζητήματα όμως παραμένουν: πόσο πρέπει να περικόψουν τις εκπομπές τους οι πλούσιες χώρες και πόσο οι «αναδυόμενες»; Πόσο πρέπει οι πλούσιες να βοηθήσουν τις φτωχές που είναι ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή; Ποιος θα εγγυηθεί ότι θα δοθούν τα χρήματα -γιατί υπήρξαν και παλιότερες δεσμεύσεις- και ποιος θα ελέγχει την διαχείρισή τους;

Το χάσμα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς μάλλον θα παραμείνει και μετά. Αναμφίβολα το χρηματοπιστωτικό σύστημα θα αξιοποιήσει και την κλιματική αλλαγή... μετατρέποντάς την σε επενδυτικό προϊόν. Το μεγάλο ζήτημα είναι να καταλάβουμε ότι ανάπτυξη χωρίς όρια δεν είναι δυνατή σε έναν κόσμο που μας δείχνει ξεκάθαρα πλέον τα όριά του!

• Του ΝΙΚΟΛΑ ΒΟΥΛΕΛΗ, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 13 Δεκεμβρίου 2009