Η κλιματική αλλαγή και οι μεγάλες προκλήσεις

Τρία βιβλία ιχνηλατούν τις απαντήσεις στο πρόβλημα από διαφορετικές σκοπιές

The Economist

• Anthony Giddens, The Politics of Climate Change, εκδ. Polity Press, 264 σελ.

• Nicholas Stern, The Global Deal: Climate Change and the Creation of a New Era of Progress and Prosperity, Εκδ. Public Affairs, 256 σελ.

• David McKay, Sustainable Energy, εκδ. UIT Cambridge, 384 σελ.

Οι πάντες είναι πράσινοι σήμερα, τουλάχιστον στη θεωρία. Η υπερθέρμανση του πλανήτη έχει πανικοβάλει τον κόσμο σπρώχνοντάς τον να αναζητά εναλλακτικές μορφές ενέργειας που θα μειώσουν τη χρήση ορυκτών καυσίμων. Την ίδια στιγμή, δισεκατομμύρια άνθρωποι αρχίζουν να υιοθετούν το ενεργοβόρο δυτικό λαϊφστάιλ, πράγμα που, αν δεν συμβούν ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις, θα κάνει φούρνο τη Γη. Αν η επιστήμη της κλιματικής αλλαγής κινείται γρήγορα, η πολιτική κινείται ακόμα γρηγορότερα, με μια σειρά από συνθήκες, υποσχέσεις, εκκλήσεις και στόχους που δίνουν την εντύπωση έντονης δραστηριότητας - αλλά με ελάχιστα πραγματικά αποτελέσματα.

Τρία βιβλία επιχειρούν, με πολύ διαφορετικές προσεγγίσεις, να συλλάβουν το πρόβλημα. Ο λόρδος Αντονι Γκίντενς (πήρε τίτλο ευγενείας το 2004), καθηγητής κοινωνιολογίας στο London School of Economics, έγινε περισσότερο γνωστός όταν ανέπτυξε τη θεωρία του «Τρίτου Δρόμου», την κεντροαριστερή πολιτική φιλοσοφία που ασπάστηκαν ο Τόνι Μπλερ και ο Μπιλ Κλίντον. Το βιβλίο του υποστηρίζει ότι το μέγεθος του προβλήματος της κλιματικής αλλαγής και η δυσκολία να συμφιλιωθούν η περιβαλλοντική προστασία με την ανάπτυξη απαιτούν μια νέα πολιτική προσέγγιση.

Το αποτέλεσμα είναι ένα βιβλίο ευρύτατου φάσματος, που καλύπτει τα πάντα, από την ανανεώσιμη ενέργεια μέχρι το εμπόριο ρύπων, καθώς και τα πρακτικά προβλήματα της προσαρμογής σε έναν κόσμο με υψηλότερη στάθμη της θάλασσας και πιο άγριες καιρικές συνθήκες.

Το τίμημα όμως της ευρύτητας είναι μια έλλειψη βάθους που μπορεί να απογοητεύσει τον περίεργο αναγνώστη. Μέρος του προβλήματος οφείλεται στην επιτήδευση. Η μάλλον κοινότοπη παρατήρηση ότι οι μακρινοί, αφηρημένοι κίνδυνοι, ακόμα κι αν οι συνέπειες είναι εξαιρετικά δυσάρεστες, τείνουν να μην αλλάζουν τη συμπεριφορά των ανθρώπων, βαφτίζεται «παράδοξο του Γκίντενς» και το πρώτο κεφάλαιο αναφέρει όλα τα μοδάτα συνθήματα που μπορεί να βρει κανείς στο Iντερνετ. Γενικά, ελάχιστα πράγματα σ’ αυτό το βιβλίο είναι πραγματικά πρωτότυπα.

Ομως το «πακέτο» είναι ελκυστικό, και η φήμη του Γκίντενς στους κύκλους των ασχολουμένων με τον πολιτικό σχεδιασμό, καθώς και η επιδοκιμασία του βιβλίου από τον Μπιλ Κλίντον, θα του εξασφαλίσει καλή θέση στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων.

Κόστος-ωφέλεια

Εκείνοι που λαχταρούν κάτι πιο ουσιαστικό, θα προτιμήσουν το βιβλίο του Σερ Νίκολας Στερν. Ο Σερ Νίκολας είναι πρώην υψηλόβαθμος οικονομολόγος στην Παγκόσμια Τράπεζα. Το βιβλίο του προσεγγίζει το θέμα με όρους κόστους-ωφέλειας, και συμπεραίνει ότι η δαπάνη 1-2% του παγκόσμιου εισοδήματος για να αποφευχθεί η σημαντική άνοδος της θερμοκρασίας είναι κάτι που μπορεί και αξίζει να επιχειρήσει η διεθνής κοινότητα - συμπέρασμα παρόμοιο με εκείνο της αρχικής μελέτης του το 2006. Το βιβλίο όμως είναι γραμμένο για ευρύτερο ακροατήριο απ’ ό,τι η επίσημη αναφορά, και περιέχει μερικά πιο πρόσφατα (και ανησυχητικά) ευρήματα σχετικά με την κλιματική αλλαγή.

Περισσότερο «προσγειωμένο» απ’ όλα είναι το βιβλίο του Ντέιβιντ Μακ Κέι (που μπορεί να το κατεβάσει κανείς δωρεάν από το www.withouthotair.com.) Εκνευρισμένος από τις αερολογίες που συχνά περιβάλλουν τις συζητήσεις περί ενέργειας και κλιματικής αλλαγής, ο Μακ Κέι, φυσικός στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, έχει επιλέξει να πραγματευθεί τη διακοπή του εθισμού από τα ορυκτά καύσιμα, οπλισμένος μόνο με τους νόμους της φυσικής και ένα μεγάλο όγκο διαθέσιμων πληροφοριών.

Ο Ντέιβιντ Μακ Κέι δεν ευνοεί κάποια συγκεκριμένη τεχνολογία. Υποστηρίζει μόνο ότι οι προτάσεις για την ελαχιστοποίηση της χρήσης ορυκτών καυσίμων πρέπει να συνδυαστούν, να συναθροιστούν. Η ευπρόσδεκτα ρεαλιστική προσέγγισή του (που αφορά τη Βρετανία, αλλά μπορεί εύκολα να προσαρμοστεί σε άλλες χώρες) φτάνει σε μερικά συμπεράσματα που προσγειώνουν όχι και τόσο ευχάριστα. Η κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της Βρετανίας από επίγεια αιολική ενέργεια θα απαιτούσε να καλυφθεί σχεδόν όλη η έκταση της χώρας με ανεμογεννήτριες, με εγγυημένο ότι ο άνεμος θα φυσάει. Αν καλυφθεί το 10% της Βρετανίας, τότε ο άνεμος θα μπορούσε να καλύψει μόνο το ένα δέκατο της συνολικής ζήτησης. Και αν αφιερωνόταν κάθε κομμάτι καλλιεργήσιμης γης στην παραγωγή βιοκαυσίμων, θα καλύπταμε μόλις το 12% των αναγκών.

Το ίδιο ισχύει και για τις παράκτιες πηγές αιολικής, κυματικής και παλιρροϊκής ενέργειας, κάτι που κάνει τους ισχυρισμούς των πράσινων ότι η Βρετανία διαθέτει τεράστιους πόρους ανανεώσιμης ενέργειας να φαίνονται κάπως ρηχοί, ιδιαίτερα καθώς το βιβλίο δεν θέτει θέματα κόστους αλλά μόνο καθαρά φυσικών ορίων.

Καθώς η παγκόσμια πολιτική για την ανανεώσιμη ενέργεια και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής συνίσταται ως επί το πλείστον σε ρητορική παρά σε πράξη, η υπενθύμιση από τον Μακ Κέι ότι ο φυσικός κόσμος δεν νοιάζεται για τις πολιτικές σκοπιμότητες -που συνοψίζεται στην περίφημη ρήση του Ρίτσαρντ Φέιμαν ότι «τη φύση δεν μπορείς να την κοροϊδέψεις»- θα έπρεπε να χαραχθεί έξω από τα υπουργεία Περιβάλλοντος σε όλο τον κόσμο. Για οποιονδήποτε αναζητά μια βαθύτερη κατανόηση των πραγματικών προβλημάτων, το βιβλίο «Βιώσιμη ενέργεια: Χωρίς τον θερμό αέρα» είναι ένα καλό ξεκίνημα.