Από τρία χωριά χωριάτες

Ενώ η διεθνής επιστημονική κοινότητα διαπιστώνει ότι οι κλιματικές αλλαγές ακολουθούν ταχύτερους ρυθμούς απ' ό,τι αρχικά προβλεπόταν, οι κύκλοι της πολιτικής διαχείρισης, αντίθετα, ακολουθούν βραδύτερους ρυθμούς αντιμετώπισης της περιβαλλοντικής χρεοκοπίας.

Παρά το γεγονός ότι εφέτος μόνο έγιναν υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών τέσσερις σύνοδοι για το περιβάλλον, με συμμετοχή πλέον των 180 χωρών, έχει καταγραφεί ελάχιστη (σχεδόν μηδενική) πρόοδος στην πορεία για μια συμφωνία αντιμετώπισης των αιτίων που προκαλούν κι επιδεινώνουν την κλιματική αλλαγή.

Οδεύοντας προς την κρίσιμη Σύνοδο της Κοπεγχάγης (COP15), δεν απομένει παρά μόνο μία τελευταία ευκαιρία σύγκλισης, κι αυτή είναι η προπαρασκευαστική σύνοδος της Βαρκελώνης, στις αρχές Νοεμβρίου.

Ρεσιτάλ ασυνεννοησίας

Οπως έχει επισημανθεί, οι συνομιλίες για το περιβάλλον αποτελούν μια απίστευτη αλληλουχία αποτυχιών και ασυνεννοησίας. Απίστευτη, επειδή δεν αίρονται οι επιμέρους διαφωνίες, παρά το γεγονός ότι και το γενικά αποδεκτό πλαίσιο συμφωνίας υπάρχει (ότι οι ρύποι πρέπει να ελεγχθούν και να περιοριστούν), και όλοι οι εμπλεκόμενοι στις συνομιλίες θεωρούν επείγουσα την επίτευξη συμφωνίας.

Συγκεκριμένα, ενώ είναι καθολικά αποδεκτή η επιστημονική θέση ότι η πενταετία 2015-2020 είναι το τελευταίο χρονικό όριο εντός του οποίου η έκλυση ρυπογόνων αερίων στην ατμόσφαιρα πρέπει να αρχίσει να μειώνεται, οι σύνεδροι διαφωνούν στις λεπτομέρειες του πώς μπορεί να επιτευχθεί κάτι τέτοιο.

Η κατάσταση αυτή «αντανακλά ένα πρωτόγονο επίπεδο αντεγκλήσεων», σύμφωνα με σχόλιο ευρωπαίου διαπραγματευτή στη βρετανική «Guardian», όπου «δεν πρυτανεύει η λογική αξιολόγηση της κρίσης αλλά η παρορμητική κοστολόγησή της».

Τρεις είναι οι πόλοι που διαφωνούν... συμφωνώντας για τη επείγουσα ανάγκη να ληφθούν μέτρα. Η Ευρωπαϊκή Ενωση, οι Ηνωμένες Πολιτείες και ο αναπτυσσόμενος κόσμος. Οι διαφωνίες ξεκινούν από τον τρόπο με τον οποίο θα ελέγχεται η μείωση των εκπομπών ρύπων που θα προκαλεί η κάθε χώρα. Κι ενώ η Ευρώπη επιμένει ότι το Πρωτόκολλο του Κιότο δίνει έναν τέτοιο μηχανισμό ελέγχου, η Ουάσιγκτον ουδέποτε συμφώνησε σε αυτό, και η σημερινή κυβέρνηση Ομπάμα αποσαφήνισε ότι δεν συμφωνεί καν με την λογική του Κιότο, και αντί αυτής έχει ένα δικό της σχέδιο, που απομένει να ολοκληρωθεί. Ετσι, η Ε.Ε. θέλει να ισχύσει το διεθνές σύστημα ελέγχου των ρύπων που προβλέπει το Κιότο για όλες τις χώρες, ενώ οι ΗΠΑ προτιμούν κάθε χώρα να ελέγχει τους δικούς της ρύπους και να επιβάλει μονομερώς εθνικά όρια.

Το εμπόριο των ρύπων

Οι διαφωνίες διαχέονται και στον τρόπο εμπορίας των ρύπων (το γνωστό σύστημα ανώτατου ορίου και εμπορίας -cap and trade system) καθώς και πάλι η Ουάσιγκτον θεωρεί ότι η εθνική της οικονομία δεν είναι υποχρεωμένη να σηκώσει το βάρος των αναπτυξιακών επιδόσεων άλλων χωρών.

Μόλις τον περασμένο Μάιο οι ΗΠΑ υπέβαλαν στον ΟΗΕ σχέδιο περιορισμού των εκπομπών ρύπων, όπου υπογράμμιζαν ότι «κάθε μέτρο πρέπει να προσαρμόζεται στην εθνική νομοθεσία». Νομικοί κύκλοι σχολίαζαν τότε ότι οι ΗΠΑ θα μπορούν έτσι να μην εφαρμόζουν όσες διεθνείς συμφωνίες δεν εγκρίνουν.

Ακολουθούν οι διαφωνίες του τρίτου πόλου, των αναπτυσσόμενων χωρών, με βασικούς εκπροσώπους την Κίνα και την Ινδία. Οι χώρες αυτές θεωρούν νόμιμο και ηθικό τους δικαίωμα την προσπάθεια να γίνουν πλουσιότερες, και καλούν τις ΗΠΑ και το βιομηχανοποιημένο κόσμο να πληρώσουν για «το προπατορικό περιβαλλοντικό τους αμάρτημα», διότι ιστορικά έχουν ρυπάνει περισσότερο από όλους τους άλλους.

Μάλιστα, πολλές αναπτυσσόμενες και φτωχές χώρες επισημαίνουν ότι η μεταφορά πολλών βιομηχανικών δραστηριοτήτων από τη Δύση στον Τρίτο Κόσμο συνιστά και μεταφορά των ρύπων τους εκεί, δεδομένου ότι η φθηνή τριτοκοσμική βιομηχανική παραγωγή αποβαίνει προς όφελος των καταναλωτών στη Δύση. Σε αυτά πρέπει να προστεθεί και η απροθυμία των ισχυρών οικονομιών να συνδράμουν οικονομικά τις φτωχότερες χώρες, που δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες από την επιβράδυνση της ανάπτυξης.

Η αμερικανική λογική περί μονομερούς δράσης στο θέμα του περιορισμού των ρύπων φαίνεται να συγκινεί και την Κίνα, καθώς ο πρόεδρος Χου Γιντάο στη σύνοδο της Ν. Υόρκης για το κλίμα τον περασμένο μήνα δεσμεύτηκε για «αξιοσημείωτες μειώσεις των ρύπων» μέχρι το 2020. Ακολούθησε η Ινδία (η πιο περιβαλλοντικά απείθαρχη από τις αναπτυσσόμενες χώρες) με ανάλογες δεσμεύσεις, ενώ στη λίστα των χωρών με μονομερείς αποφάσεις, προστέθηκε και το Μεξικό.

Στο μεταξύ, ΗΠΑ και Ε.Ε. παραμένουν ανυποχώρητες στις θέσεις τους, και το γεγονός αυτό δημιουργεί συγκρατημένη... απαισιοδοξία για την Κοπεγχάγη. Ιδιαίτερα επειδή ήδη η μία πλευρά ψιθυρίζει ότι η άλλη υπονομεύει την κρίσιμη σύνοδο, ώστε να μην υπάρξει καμία άλλη ευκαιρία για τον αντίπαλο -ίσως όμως και για τον πλανήτη.

• Του ΑΧΙΛΛΕΑ ΦΑΚΑΤΣΕΛΗ, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 25 Οκτωβρίου 2009